Tyflografika, czyli grafika dotykowa dla niewidomych, to obszerny dział zajmujący się wszelkiego rodzaju oznakowaniem i udostępnianiem informacji przeznaczonych dla osób ze szczególnymi potrzebami. Obejmuje zarówno drobne oznaczenia (np. tabliczki na drzwi), plany budynków lub przestrzeni, ale także grafiki, które mają za zadanie pomóc w uzyskaniu wyobrażenia oraz ogólnych informacji o danym obiekcie (np. o przedmiocie lub obrazie ze zbiorów muzeum). Należy zaznaczyć, że wbrew nazwie najprostsze tabliczki tego rodzaju nie zawierają grafiki, a jedynie słowny opis.

Tabliczki informacyjne

Celem tego typu oznakowania jest przekazanie odbiorcy wszelkiego rodzaju informacji o przeznaczeniu, zastosowaniu, historii itd. danego miejsca lub przedmiotu. Może to być tabliczka na drzwi, oznajmiająca, że za nimi znajduje się na przykład toaleta bądź sekretariat, ale także tabliczka czy wręcz duża tablica informacyjna opisująca przedstawiany przedmiot (np. eksponat muzealny).

W związku z szerokim zastosowaniem można wyróżnić wiele rodzajów tabliczek zarówno ze względu na zastosowany materiał, z którego są wykonywane, jak też odnośnie funkcji jakim mają służyć.

Zacznijmy od materiału. Najprostsze tabliczki, służące zazwyczaj do opisu pomieszczeń, są wykonane z metalu. Tego typu oznakowanie zawiera często jedynie informację w brajlu, czasem jednak również informację (napis lub piktogram) dla widzących. Tabliczki wykonywane są ze stali (w kolorze naturalnym) lub z aluminium (w kolorze złotym bądź szarym). Umieszcza się je często nad klamkami, co ma na celu ułatwienie odnalezienia ich przez osoby niewidome. Specyficznym rodzajem tego typu tabliczek są nakładki gięte na poręcze schodów. Ze względu na właściwości materiału wykonujemy je jedynie ze stali.

Tabliczki metalowe są bardzo cienkie - ok. 0,5-0,6mm.

Kolejnym materiałem, dającym znacznie większe możliwości, jest tworzywo sztuczne. Wykonujemy tabliczki z PMMA. Może ono być barwione, zazwyczaj wykorzystywane do tabliczek z samym brajlem lub dodatkowo z krótkim napisem dla widzących, lub transparentne. W tabliczkach z transparentnym PMMA wykonywany jest kolorowy poddruk z warstwą informacyjną dla widzących, a brajl umieszczany jest w warstwie głównej. Napisy brajlowskie tworzone są poprzez wywiercenie otworów, w których następnie umieszczane są kulki brajlowskie tworzące znaki sześciopunktu brajlowskiego. Metoda ta jest bardzo trwała i odporna na uszkodzenia. Kolorowy poddruk umożliwia dobór właściwej dla klienta kolorystyki, umieszczenie logotypów oraz innych, nawet dość skomplikowanych grafik.

Napis brajlowski może zostać wykonany z kulek transparentnych (przezroczystych), wtedy może znajdować się bezpośrednio nad napisem dla widzących, pozostawiając go czytelnym, lub z kulek barwionych w kolorze czarnym lub białym. Odnośnie brajla stosujemy rekomendowany przez PZN standard Marburg Medium.

Niezależnie od materiału, tabliczki mogą zawierać dodatkowe informacje w postaci kodu QR (przy tabliczkach z metalu sugerujemy, by nie był on zbyt skomplikowany w obawie o jego czytelność) lub w zbliżeniowym standardzie komunikacji bezprzewodowej - NFC.

Tabliczki powyżej opisanych typów mogą być montowane za pomocą taśmy dwustronnej (trwały i najczęściej wybierany sposób montażu), klejone, przykręcane lub montowane za pomocą dystansów.

Specyficznym rodzajem opisanych oznaczeń są duże tablice informacyjne. Ich technologia wykonania jest podobna (wykonujemy je praktycznie jedynie z tworzywa sztucznego), jednak różnią się od niewielkich tabliczek ilością informacji, którą zawierają. Mogą to być tablice informacyjne np. o godzinach otwarcia danego urzędu, opis informacyjny budynku, dzieła sztuki, eksponatu muzealnego i tym podobnych.

Tyflografika termoformowana

Jak wspomniano na wstępie, tyflografika może służyć do przybliżenia odbiorcy wyglądu wybranego przedmiotu, zwierzęcia, obrazu. Nie zawsze wystarczy sam opis słowny, często bardzo pomocnym dodatkiem jest możliwość samodzielnego dotknięcia, wyczucia danego kształtu. Najlepszą techniką do tego celu jest wypukła grafika z tworzywa sztucznego wykonana w procesie termoformowania. Tego typu grafiki powstają przez trwałe uwypuklenie pod wpływem temperatury (i przy pomocy wcześniej wykonanej matrycy) barwionej (zadrukowanej) folii. Metoda sprawdza się najlepiej wtedy, gdy zależy nam na uzyskaniu wielu kopii danej grafiki. Typowym formatem termoformy jest A3, choć w zależności od potrzeb możemy wykonać je w mniejszym lub większym rozmiarze.

Plany tyflograficzne

Aby przedstawić odbiorcy plan danego miejsca, najczęściej wnętrza budynku, ale też kompleksu budynków, ogrodu i tym podobnych, stosuje się plany tyflograficzne. Są to odpowiednio przygotowane przez naszych projektantów dotykowe przedstawienia danego miejsca/terenu pozwalające osobom ze szczególnymi potrzebami w zorientowaniu się w najbliższej przestrzeni. Należy pamiętać, że samo oznaczenie w budynku drzwi tabliczkami z brajlem może okazać się niewystarczające, jeśli osoba, która się w nim znajdzie nie będzie wiedziała gdzie powinna szukać interesującego ją wydziału/pokoju/gabinetu.

Realizując plany tyflograficzne dla budynku należy pamiętać, że na jednym planie może znaleźć się jedynie jedna kondygnacja. Plan nie może też być ustawiony przypadkowo, a jego umiejscowienie i zorientowanie określają zasady dostępności.

Plany tyflograficzne ze względu na zastosowane technologie możemy podzielić na trzy rodzaje. Pierwszym z nich są plany proste, przedstawiające informacje wizualnie i za pomocą dotyku. Informacja wizualna powinna być kontrastowa. Ułatwi to jej odbiór zarówno osobom ze szczególnymi potrzebami, jak też na przykład osobom starszym. Napisy w brajlu tworzone są w rekomendowanym przez PZN standardzie Marburg Medium.

Kolejnym rodzajem są plany wyposażone w elektronikę. Uzupełnia ona plan prosty o dodatkowe możliwości. Mogą być to przyciski z informacją dźwiękową, ale również plany wykorzystujące wbudowany komputer przemysłowy i wyposażone w ekran, na którym mogą być wyświetlane dodatkowe informacje (uszczegółowione dane o obiekcie, film z lektorem języka migowego i inne).

Plany proste mogą być montowane na stojakach ze stali nierdzewnej lub stali czarnej malowanej proszkowo, ale także za pomocą dystansów umieszczane bezpośrednio na ścianach. To drugie rozwiązanie jest tańsze, jednak zmniejsza dostępność planu. Osoby niskie lub osoby na wózkach mogą nie dosięgnąć obszaru całego planu, co odcina ich od umieszczonych tam informacji. W przypadku planów udźwiękowionych lub ich wersji z komputerem przemysłowym zastosowanie stojaka jest niezbędne, to właśnie w nim mieści się cała elektronika.